MƏDƏNİ İNTELLEKT LİDERLİYİN VACİB KOMPONENTİDİR
Müasir dünyada qloballaşma, beynəlxalq əməkdaşlıq və mədəni müxtəliflik təhsil sistemlərinin qarşısına yeni hədəflər qoyur. Təhsilalanların yalnız yüksək IQ (intellektual qabiliyyət) və EQ (emosional intellekt) deyil, həm də CQ (mədəni intellekt) bacarıqlarına sahib olmaları zəruri hesab olunur. CQ fərdlərin müxtəlif mədəniyyətlərdən olan insanlarla effektiv ünsiyyət qurmaq, əməkdaşlıq etmək və uyğunlaşmaq qabiliyyətini ifadə edir. Təhsil sistemində CQ-nun əhəmiyyəti sürətlə artır.
Stanford Universitetinin araşdırmasında göstərilir ki, təhsil sistemi həm şagirdlər, həm müəllimlər, həm də təhsil liderləri üçün multikultural mühitin əsas öyrənmə məkanına çevrilib. Müxtəlif mədəniyyətli təhsilalanların birlikdə oxuduğu siniflərdə CQ yüksək olan fərdlər:
- daha yaxşı ünsiyyət qurur;
- konfliktləri minimuma endirir;
- akademik mühitə daha asan uyğunlaşır;
- daha inklüziv və dəstəkləyici tədris mühiti formalaşdırırlar.
Ali təhsil müəssisələrində beynəlxalq tələbələrin sayının artması CQ-nun təhsilalanların uğurlu adaptasiyası üçün əsas faktor olduğunu təsdiqləyir. Bir sıra tədqiqatlar göstərir ki, yüksək CQ akademik özünə inamı artırır və tələbələrin problem həll etmək, tənqidi düşünmək və yaradıcılıq qabiliyyətlərini inkişaf etdirir.
Məsələn, Efiopiyada aparılan bir tədqiqatda müəllim hazırlığı proqramlarında iştirak edən tələbələrdə CQ ilə akademik özünə inam arasında zəif, amma müsbət əlaqə müəyyən edilib. Bu, o deməkdir ki, mədəni intellekt akademik nailiyyətləri birbaşa gücləndirməsə də, dolayı yolla öyrənməyə motivasiya verir və özünə inamı artırır.
“Journal of Global Education”da dərc olunan araşdırmada göstərilib ki, CQ və hüquqi savadlılıq PISA və TIMSS kimi beynəlxalq testlərdə tələbələrin tənqidi düşünmə və adaptasiya bacarıqlarına müsbət təsir göstərir. Beləliklə, mədəni intellekt yalnız sosial ünsiyyətdə deyil, həm də akademik nəticələrdə mühüm rol oynayır.
2023-cü ildə Niderlandda 10 mindən çox tələbə arasında aparılan tədqiqatda beynəlxalq siniflərdə təhsil alan yerli tələbələrin motivasiyaedici CQ komponentinin daha yüksək olduğu aşkarlanıb. Araşdırma göstərib ki, təkcə müxtəlif mədəniyyətli tələbələrlə bir sinifdə olmaq kifayət etmir. CQ-nun inkişafı üçün planlı pedaqoji müdaxilələr də lazımdır. Bu, universitetlərdə beynəlxalq təcrübələrin məqsədyönlü şəkildə təşkilinin vacibliyini ortaya qoyur.
Müəllimlər və məktəb rəhbərləri üçün CQ bacarıqları effektiv liderliyin vacib komponenti hesab olunur.
BƏƏ-də aparılan başqa bir tədqiqat məktəb liderlərinin CQ səviyyəsinin onların liderlik bacarıqlarını daha çevik formalaşdırmalarına və multikultural təhsil mühitinə uyğunlaşmalarına şərait yaratdığını təsdiqləyib. Bu nəticələr CQ-nun təhsil liderləri üçün strateji əhəmiyyət daşıdığını təsdiqləyir. Yüksək CQ-yə malik liderlər daha inklüziv, tolerant və motivasiyaedici mühit formalaşdırırlar.
Ali təhsil müəssisələrində aparılan araşdırmalarda motivasiyaedici, metakoqnitiv və davranış CQ komponentlərinin yüksək, bilik komponentinin zəif olduğu müşahidə edilib. Bu nəticə göstərir ki, tələbələr mədəniyyətlərarası ünsiyyətə maraqlı olsalar da, mədəni biliklərə dair nəzəri hazırlıqları kifayət qədər deyil. Buna görə universitetlər tələbələrə yalnız praktiki təcrübə deyil, həm də mədəniyyətlərarası nəzəri biliklər təqdim etməlidirlər.
Cultural Intelligence xarici dil öyrənmə prosesində də mühüm rol oynayır. 2023-cü ildə Bosniya və Herseqovinada aparılan tədqiqatda tələbələrin kooperativ öyrənmə modeli əsasında EFL (English as a Foreign Language) dərslərinə cəlb edilməsinin onların CQ səviyyəsini və motivasiyasını artırdığı göstərilib. Lakin CQ-nun birbaşa dil biliklərinə təsiri müşahidə edilməyib. Bu, CQ-nun dil öyrənməyə motivasiya və sosial adaptasiya baxımından vacibliyini göstərir.
Xarici tələbələrin akademik adaptasiyası məsələsində CQ mühüm rola malikdir. Sistematik ədəbiyyat icmalları göstərir ki, yüksək CQ-yə malik tələbələr yeni təhsil mühitinə daha asan uyğunlaşır, sosial əlaqələr qurur və akademik fəaliyyətlərdə daha uğurlu olurlar. Bununla belə, müxtəlif tədqiqatlarda metodoloji fərqlər üzündən nəticələr bəzən ziddiyyətli olub. Mütəxəssislər gələcək araşdırmaların daha güclü metodoloji baza üzərində aparılmasını tövsiyə edirlər.
Araşdırmalardan çıxarılan nəticələrə əsasən CQ-nun təhsildə inkişaf etdirilməsi üçün bir sıra tədbirlər həyata keçirilə bilər:
- Multikultural layihələr və proqramlar: universitetlər beynəlxalq layihələr, mübadilə proqramları və birgə seminarlarla tələbələrin mədəniyyətlərarası təcrübəsini zənginləşdirə bilərlər.
- Pedaqoji müdaxilələr: müəllimlər dərslərdə mədəniyyətlərarası mövzuları əhatə etməli və tələbələri müxtəlif perspektivlərdən düşünməyə təşviq etməlidirlər.
- Liderlik təlimləri: təhsil rəhbərləri üçün CQ yönlü liderlik proqramları hazırlanmalı və tətbiq edilməlidir.
- Xarici dil öyrənmə prosesində CQ inteqrasiyası: dil öyrənmə proqramlarında mədəniyyətlərarası fəaliyyətlərə geniş yer ayrılmalıdır.
- Rəqəmsal alətlər: virtual siniflərdə oyunlar və simulyasiya vasitəsilə tələbələrin mədəniyyətlərarası təcrübələri artırıla bilər.
Cultural Intelligence (CQ) müasir təhsil sistemində həm şagirdlərin, həm müəllimlərin, həm də təhsil liderlərinin uğuru üçün strateji əhəmiyyətə malikdir. Araşdırmalar göstərir ki, CQ akademik nəticələr, sosiallaşma, liderlik və adaptasiya proseslərində mühüm rol oynayır. Bununla belə, CQ-nun inkişafı yalnız multikultural mühitdə iştirakla məhdudlaşmamalıdır; məqsədyönlü pedaqoji müdaxilələr, nəzəri biliklərin verilməsi və praktik fəaliyyətlərlə dəstəklənməlidir.
Yüksək CQ-yə sahib olan fərdlər mədəniyyətlərarası körpü rolunu oynayır, daha inklüziv və tolerant təhsil mühiti formalaşdırırlar. Beləliklə, CQ XXI əsrin təhsil sistemində ən vacib bacarıqlardan biri olaraq qəbul edilməli və təhsil siyasətində prioritet istiqamət kimi nəzərə alınmalıdır.
